Een laatste recensie van Oerol laat altijd even op zich wachten. Wij gaan namelijk na de laatste voorstelling al snel aan boord van de MS Friesland en landen weer aan wal. Daar neemt de werkelijkheid het weer over van de fantasie, de ratio van de verbeelding, de luwte van de wind. En zie dan nog maar de woorden te vinden voor de energie en de urgentie die we voelden toen we ‘In search of Democracy 3.0’ zagen. Gelukkig was het een première van een project dat de komende drie jaar zal uitrollen over heel Europa. Artistic Director Lucas de Man (ook bekend van kunstprogramma’s op TV) zal toerend door Europa aan bewoners de vraag voorleggen of en hoe de democratie werkt en hoe die te verbeteren. Met aan zijn zijde de twee performers Saar Vandenberghe en Eva Meijering smeedt hij zo een maatschappelijke discussie én inspireert hij de aanwezigen met de vele vernieuwingsinitiatieven die er al zijn. Een online kennisplatform, lezingen en korte documentaires maken ook deel uit van dit project en vergroten het bereik.
De energie en inspiratie die ‘In search of Democracy’ bij deze première al aanboort en die alleen maar zal vergroten tijdens de rit, vormt een welkome aanvulling op de adviezen van politieke commissies die zich met hetzelfde thema bezighouden. Het klinkt zo vanzelfsprekend, maar wordt helaas zelden gedaan: Betrek creatieve geesten bij het ontwerpen van nieuwe ideeën en het opzetten van een maatschappelijk gesprek.
‘In Search of Democracy 3.0’ is eigenlijk geen voorstelling. Ze zeggen het zelf ook; het is een interactieve research performance. De Man is gevraagd door Oerol om een groot project rond de democratie op te zetten. De komende jaren toert hij met het team door Europa en probeert samen met bewoners ter plekke uit de vinden hoe een democratie beter kan werken. Want die staat onder druk, zeker nu uit onderzoek blijkt dat jongeren de democratie helemaal niet zo belangrijk vinden. Het project is de nieuwe loot aan de stam van Stichting Nieuwe Helden, een beweging van Creators en Helden die kunstprojecten en ‘urban action’ voor de publieke ruimte ontwikkelt om ontmoeting te veroorzaken, in samenwerking met ARSENAAL en het Zuidelijk Toneel.
Het project bestaat niet alleen uit bijeenkomsten, er is ook een interactief platform waarop korte documentaires te vinden zijn en talloze voorbeelden van projecten die pogen de democratie te vernieuwen: www.insearchofdemocracy.com Je kunt daar ook zien wat de opbrengst is van de bijeenkomsten, waarbij ter plekke gestemd wordt over allerlei elementen van de democratie. Bijvoorbeeld het voorstel om de kiesdrempel te verhogen, of om de partijdiscipline die parlementsleden dwingt mee te stemmen met hun partij omver te werpen.
Maar eerst openen we. Meijering maakt een lekker upbeat muziekmix met flarden tekst: ‘Is the democracy in crisis?’ En we krijgen een inleiding: hoe is de democratie eigenlijk ontstaan? Het blijkt dat wat wij hebben geleerd op school, namelijk dat deze is begonnen in Griekenland, niet helemaal klopt. Al veel eerder zijn elementen van democratie te vinden, zelfs teruggaand tot 40.000 voor Christus, waar oorspronkelijke bewoners van Australië in een overleg alle belangen vertegenwoordigden, inclusief die van het water, de grond enzovoorts. Fijn weetje: zij dachten dat de intelligentie zetelt in het oor. Luisteren was heel belangrijk.
Na deze les mag het publiek in een paar minuten roepen wat zij nu de essentie van de democratie vinden, bestaand of gewenst. We zien ook wat een andere groep eerder deze week heeft samengesteld. Dan bedenken we of we onze huidige democratie OK vinden, met al zijn gebreken. De criticasters mogen vervolgens opsommen wat eraan schort: ‘De democratie werkt niet goed, want…’ De anderen bieden weerwoord. De werkvormen blijken goed gekozen, nodigen uit tot interactie, verbondenheid en verantwoordelijkheid. De Man, Vandenberghe en Meijering houden iedereen bij de les. Wanneer een van de aanwezigen het nodig vindt vooral kritiek op het proces te geven in plaats van bij te dragen, kan hij dus rekenen op humoristische maar ferme repliek. Tijdens alle vragen en opdrachten proberen de drie ook zoveel mogelijk mensen aan bod te laten komen. Zij vragen zelfs af en toe: “Voelt iemand zich nu niet gehoord of gezien?”
Lumineus is het gebruik van een ‘wordcloud’ op het grote scherm, waarop allerlei voorstellen om de democratie te verbeteren oplichten. Hoe belangrijker we ze vinden, des te groter worden ze geprojecteerd. En natuurlijk mogen we ook hier weer ideeën toevoegen. Zo bouwen we gezamenlijk aan ‘onze’ democratie. Het geheel eindigt met een twaalftal voorbeelden van bestaande projecten ter verbetering van de democratie in Europa, ondergebracht in zes categorieën. Bijvoorbeeld het voorstel tot stemmen op diverse thema’s in plaats van op partijen, of het bijeenkomen van allerlei betrokkenen in gesprekskringen, die zelf gezamenlijk problemen oplossen. Zo kwam een gesprekskring tot een heel geavanceerd model van betaalbare kinderopvang, waar de politiek dit eerder niet voor elkaar kreeg. Het werkt aanstekelijk enthousiasmerend, zeker als we dan bij het voorstel van onze keuze mogen gaan staan. Politica Lilian Ploumen, die bij een van de voorstellingen was, ontkwam er ook niet aan. Zij vertelde in het tv-programma Opium op Oerol dat zij een van de ideeën meteen meeneemt naar Den Haag.
Tot besluit wijzen de makers in een persoonlijk relaas nog op degenen die hier niet zijn, degene die hun stem niet kunnen laten horen, zoals geestelijk gehandicapten of illegalen. Ook hun stem willen zij laten horen.
Zijn er nog wensen? Natuurlijk, zo’n mooi project nodigt daartoe uit. Zo bleef het performance gedeelte beperkt, misschien omdat de makers zich vooral concentreerden op de discussie, of misschien omdat ook zij de boot moesten halen na deze laatste voorstelling. Hoe dan ook: meer muziek en theater zal de verbeelding nog verder aansterken. En ja, uw recensent werkt zelf in projecten rond wetenschap en maatschappij en mist soms de complexiteit. Maar eerlijk gezegd, dat wordt in ruime mate gecompenseerd door de energie die deze opzet teweegbrengt én laat ruimte voor iedereen om mee te doen.
In Search of Democracy 3.0 is al met al een jaloersmakend mooi project, met een heldere opzet en energieke uitvoering. Een prachtig voorbeeld van hoe performance kan leiden tot een maatschappelijke discussie, waaraan mensen ditmaal wél graag meedoen. Samen met bijvoorbeeld de 9-daagse sessies met wetenschappers, kunstenaars en publiek van het Nieuw Utrechts Toneel op Oerol, dat daarna een Futuristisch Manifest opstelde, geeft het een indruk van hoe kunst, in aanvulling en misschien soms beter nog dan wetenschap en politiek, nieuwe ideeën kan aanboren. En hoe kunstenaars in staat zijn een open discussie aan te gaan. Dat gaat dus veel verder dan het idee van politici en wetenschappers dat kunstenaars de resultaten van wetenschap en politiek op een leuke manier kunnen uitdragen.
Hiermee zijn hopelijk ook de ‘maatschappelijke discussies’, waarbij politici en bestuurders in een bus door het land toeren op zoek naar de betrokkenheid van burgers, voortaan van de baan. ‘In search of Democracy 3.0’ prikkelt tot deelname aan de vernieuwing van onze democratie. Ik zou die uitnodiging aannemen als ik u was: www.insearchofdemocracy.com
