Door Esther Raatgers / Foto Sanne Peper
Nog even de pas erin, om op tijd in Theater De Krakeling te zijn. “Om 20.00 uur herdenken we samen. Daarna gaan we om 20.15 uur de zaal in om te kijken naar ‘Anne en Zef’ van de Toneelmakerij.” Hoeveel waarde de dodenherdenking 71 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog nog steeds heeft, is te merken aan de waardigheid waarmee de twee minuten stilte in acht worden genomen. Zodra de trompetklanken van ‘The Last Post’ klinken, worden de flesjes sinas neergezet. De hal bij de kassa is leeg. Een jongen op straat lijkt subiet zijn telefoongesprek af te breken. Het is 4 mei, 20.00 uur, iedereen is stil.
‘Anne en Zef’ is één van de zestig voorstellingen die speelt in het kader van ‘Theater Na De Dam’. Dat de keuze voor een recensie op deze voorstelling valt, komt vanwege het feit dat het de enige jeugdvoorstelling in het theateraanbod is. Daarnaast ben ik nieuwsgierig naar de combinatie van het verhaal van Anne Frank en het verhaal van de Albanese Zef. Want we kunnen de onderdrukking van het verleden alleen maar oprecht herdenken als we onze ogen niet sluiten voor de onderdrukking in het heden.
De voorstelling begint met filmbeelden, waarop te zien is hoe Zef zijn schuilplaats verlaat. Nog geen 100 meter op weg naar zijn vrijheid wordt hij doodgeschoten. “Schiet hem in één keer neer, leg hem zijn rug, leg het geweer ernaast,” zo luidt de opdracht aan de moordenaar. Gevalletje bloedwraak. Daarom moest Eli onderduiken, twee jaar lang. Net als het meisje dat hij tegenkomt als hij het hiernamaals binnentreedt. Ze heet Anne. Al zeventig jaar verblijft ze in de hemel, maar nooit werd ze ouder dan vijftien jaar. Haar doen en laten wordt nog steeds bepaald door haar wijsheid, maar ook door haar puberale onzekerheden. Ze vertelt Zef dat ze schreef tijdens het onderduiken. Toen ze waren verraden en werden opgehaald door de Duitsers, bleef ze schrijven. Niet meer op papier, maar op steen. En later op zand. En nog even later alleen nog in haar hoofd. Of Zef iets wil horen uit haar dagboek? Uit het onbekende deel?
Ze vertelt hem hoe ze in Westerbork aankwamen en als strafjoden in een blauwe overall moesten lopen. Batterijen slopen. Een beter baantje zat er niet in, wie zich had verscholen voor de Duitsers kreeg geen enkel voorrecht, al praatte haar vader Otto als Brugman. Toen in augustus 1945 de namenlijst werd opgelezen van degenen die op dinsdag in veewagons naar het oosten zouden vertrekken, haalde Anne opgelucht adem toen de naam Frank onuitgesproken bleef. In september moesten ze toch. Drie dagen en twee nachten in een overvolle trein, eindbestemming Auschwitz-Birkenau. Daar werd Anne van haar vader gescheiden. Met haar moeder en haar zus werkten ze zo hard mogelijk, om maar niet op te vallen.
Maar Zef, wat deed Zef eigenlijk tijdens zijn onderduik? “Niks. Ik verveelde me..Of toch! Toneel. Ik speelde toneel.” En vervolgens doet Zef uit de doeken hoe zijn lot zich voltrok. Zijn broer Nicol schoot zijn oom dood. Nicol vluchtte, naar Nederland. Maar bloedwraak, bloedwraak moet er niet komen. Want: ‘Als je een dode niet wreekt, blijft hij rondspoken.’
Dat zegt De Kanun, een wetboek waarin traditionele Albanese regels staan. Zefs vader doet nog een poging tot bloedverzoening, maar daarvan willen de wijze mannen in het dorp niets weten. Voor Zef en zijn ouders zit er niets anders op dan zich te verstoppen. Geen voetbal, geen vrijheid, geen ontwikkeling.
‘Anne en Zef’ is een prachtige voorstelling en grossiert in vele theatrale werkvormen. Het decor bestaat uit twee langwerpige beunen, een rode loper en een ijzeren toren. De decorstukken lenen zich niet alleen uitstekend om op te lopen, te rennen, te zitten en te dansen, maar ook om ritmes mee te maken.
Laura de Boer speelt een prima Anne. Een mooie vondst om haar een vestje te laten dragen in het dessin van haar dagboek. Qua uiterlijk lijkt ze sowieso op Anne Frank, maar ze geeft het personage op een bescheiden, maar overtuigende manier vorm
Floris Verkerk won voor deze rol in 2009 niet voor niets een Gouden Krekel. Hij is echt de ster van het toneelstuk en zorgt voor een enorme luchtigheid door zijn übercabareteske spel.
Speciaal voor 4 en 5 mei hernam De Toneelmakerij deze voorstelling die in 2009 al in première ging. Helaas wordt de voorstelling niet meer gespeeld. Behalve op vijf scholen. Mazzelaars. Wat zou het mooi zijn als De Toneelmakerij ervoor zou kunnen zorgen dat deze voorstelling snel voor scholen te boeken is. Kinderen zouden veel kunnen leren van ‘Anne en Zef’.