Mandy Heidstra (34) werkt als ZZP’er in het theater, aan de organisatiekant. Haar partner Joep werkt ook in het theater, aan de technische kant. Mandy werkte onder meer mee aan Disney’s The Little Mermaid, Cirque Stiletto 2 & 3 en Holiday on Ice’s jubileumvoorstelling SHOWTIME. Volgens Mandy is theater een microkosmos, waar alles uit de gewone wereld op kleine schaal plaatsvindt. Ze schrijft tweewekelijks voor ons over wat zij haar gewone leven in een ongewone sector noemt.
Het zijn rare tijden. Voor sommige gaat het leven verder als altijd en alleen een mondkapje in de openbare ruimte en wat beperkingen op de vrijetijdsbesteding wijzen er überhaupt op dat er iets anders is dan in 2019. Anderen hebben groot persoonlijk leed meegemaakt: geliefden verloren of hun baan en zekerheid. De tweedeling in de maatschappij wordt met de dag groter. Het is alsof we in andere werelden leven.
Kunst heeft altijd de mogelijkheid gehad om cultuur een spiegel voor te houden. De werken van Duchamp (een urinoir op zijn kop), Manzoni (zijn poep in blik), van Hirst (de diamanten schedel en de ingemaakte haai) en meer recent Banksy (het meisje op de muur en Dismaland) zijn slechts enkele van de beroemdste en opvallendste voorbeelden.
Maar het is niet alleen Kunst met een grote K die iets over de samenleving kan en wil zeggen. Baanbrekend was de zoen tussen de witte Captain Kirk en zwarte Luitenant Uhura in Star Trek in de jaren zestig. Sowieso het feit dat er een zwarte vrouw (op twee punten controversieel!) op tv een verantwoordelijke functie had heeft diepe indruk gemaakt in die tijd. En ook vandaag de dag zien we voorbeelden voorbij komen waarin geslacht, huidskleur, religie, wereldbeeld, seksuele oriëntatie van invloed zijn op gesprekken in de samenleving, zoals het ontslag van Roseanne Barr en het filmen van Mulan in Xinjiang.
Gedurende deze corona-periode heb je zelf misschien wat meer tijd voor creatieve hobby’s, zoals tekenen, schilderen of beeldhouwen. Zelfs als je heel goed bent, is dat nog niet per se kunst. Het verschil tussen kunst en creatief zit (voor een deel) namelijk in het concept. Zo’n concept is een verhaal, het medium slechts een middel. Dat urinoir van Duchamp was gewoon een gekochte pot. De kwaliteit zat in het bedenken van een concept dat enerzijds de maatschappijvisie bekritiseerde (‘alles wat een kunstenaar maakt is kunst’) en tegelijkertijd wel binnen de conventies opereerde (hij zette het urinoir in een museum en signeerde hem).
Misschien wel de beste kunstenaars op dit gebied zijn de spotprentartiesten. Zij werken binnen strikte conventies (een spotprent is vaak één tot drie frames lang, heeft vooral beeld en weinig tekst, het gaat in op recente maatschappelijke onderwerpen, het onderwerp wordt met een twist benaderd) en tegelijkertijd bieden ze een vrije visie. De Mohammed cartoons uit 2005, waarbij de profeet Mohammed gelieerd werd aan terrorisme, waren een voorbeeld van hoe een kunstenaar de wereld een spiegel voor hield door binnen de conventies van zijn kunst een maatschappelijk onderwerp aan te kaarten.
Het concept was zo sterk dat deze week, 15 jaar na publicatie, een leraar die deze cartoons toonde als onderdeel van een les over vrijheid van meningsuiting (en hoe er grenzen zitten die wel of niet overschreden zouden moeten worden) is onthoofd. Niet in een land met cultuur van onderdrukking, maar in het vrije en Westerse Parijs.
Een mondkapje beperkt onze vrijheid niet. Censuur wel. Laten we ervoor vechten de tweedeling te verkleinen, elkaar te begrijpen en als dat niet lukt elkaar wel te respecteren. Laten we kunst weer zien voor wat het is: een spiegel die ons kan tonen wat er speelt om samen het gesprek aan te gaan. Laten we blijven praten, want geweld lost nooit iets op.
Je suis Samuel. Nous sommes le monde.
Column Mandy Heidstra: HET CONCEPT
