In de serie TOONZETTERS onderzoekt De Balie samen met toonaangevende artiesten een muzikaal fenomeen vanuit een maatschappelijke, sociologische of filosofische invalshoek. Vanavond is dat dus het fenomeen “stilte”. Door moderator Yoeri Albrecht worden de verschillende programmaonderdelen verbaal verbonden en hij neemt ook de rol van interviewer op zich. Op het programma Michiel Borstlap die samen met Tjitske Jansen, Sarah van Sonsbeeck, Ineke Sluiter en samen met het publiek, onderzoekt wat ‘stilte’ in muziek, kunst en taal met ons doet.
Geheel volgens verwachting trapt Michiel Borstlap na een korte introductie af met twee nummers, die daadwerkelijk de toon voor de rest van de avond blijken te zetten. Heerlijk, toegankelijk, sereen en verstillend zijn gedachten of gevoelens die bij me opkomen terwijl ik me op de muziek van Borstlap laat meevoeren. Borstlap speelt vanavond op de piano die hij al zo’n veertig jaar bespeelt en die speciaal voor deze gelegenheid van zijn huis naar De Balie is vervoerd. Hij legt uit dat dit instrument, dat hij liefkozend “Georg” noemt, ongeveer een halve toon te laag is gestemd, waardoor het als vanzelf een minder krachtig geluid produceert. Hierdoor kan hij nog beter de muziek laten klinken zoals hij dat bedoelt: met een touché of signatuur die naast geluid ook stilte een plek geeft. Zoals naast licht ook schaduw bijdraagt aan het beeld dat wij ergens van krijgen. 
Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse taal en literatuur aan de Universiteit Leiden, neemt ons vervolgens mee in een boeiende verhandeling over het nut en de werking van stilte in de Griekse retorica. Van haar begrijpen we dat stilte een krachtig instrument kan zijn om een karakter vorm te geven, terwijl de betekenis ervan soms in het nazien kan worden begrepen en daarmee nog krachtiger wordt.
Yoeri Albrecht, algemeen directeur van De Balie, hervat hierna zijn interview-achtige gesprek met Michiel Borstlap. De vragen lijken af en toe wat onnodig ingewikkeld en ongemakkelijk, maar Borstlap lost dit dan op met een ontwapenend antwoord als: “Ik speel gewoon piano, en dat doe ik graag”. Hij maakt duidelijk dat hij met het solistisch spelen van zijn eigen composities optimaal met het publiek wil kunnen communiceren. Hij wil zijn publiek niets ‘opdringen’, hoewel hij met de muziek wel in staat is om de gedachten en gevoelens van het publiek te sturen.
Sarah van Sonsbeeck, beeldend kunstenaar, geeft het publiek daarna in een lekker vlot en onderhoudend tempo inzage in haar beleving van kunst. Haar thema’s zijn stilte, toeval en de schoonheid van mislukking. Ook hier blijkt dat ‘de kracht van stilte’ of ‘de kracht van iets weg te laten’ iets kan toevoegen aan beeldende kunst.
Tjitske Jansen, dichteres en schrijfster, begint haar bijdrage door daar nadrukkelijk het publiek bij te betrekken. Ze draagt alle aanwezigen op gedurende een minuut te mediteren (met als opdracht om “aan niets te denken”). De aldus ontstane stilte blijkt op enorm verschillende manieren te hebben gewerkt. Jansen draagt vervolgens nog twee stukken van haar eigen werk voor: “Kalle met de haak” en “mevrouw Julia”.
De avond wordt afgesloten met een experiment: een jamsessie met een beeldend kunstenaar, een dichter en een pianist. Van Sonsbeeck, Jansen en Borstlap uiten zich gedurende dit ongeveer vijf minuten durende experiment vanuit hun eigen discipline. Jansen draagt een (vooraf genoteerde) tekst voor, Van Sonsbeeck reageert min of meer door te schrijven/tekenen op een whiteboard en Borstlap improviseert erbij op de piano.
Ik kan dit onderdeel niet per se aanmerken als een toevoeging aan de verder uiterst onderhoudende avond. Al met al was het geheel zeer de moeite waard om te bekijken en beluisteren.
Voor meer Toonzetters avonden klik dan hier.
Gezien op 29 september 2019, De Balie Amsterdam